Τις τελευταίες μέρες, με την ευκαιρία της εξάπλωσης του κορωνοϊού (:αυτή είναι η ορθή γραφή του ονόματος του ιού, κατά τον Καθηγητή Γ. Μπαμπινιώτη) άκουσα από σοβαρούς επιστήμονες, δημοσιογράφους και πολιτικούς να χρησιμοποιούν τον όρο «ανοσία αγέλης». Σκοπός μου σήμερα δεν είναι να προσθέσω ακόμη μια παρουσία λοιμωξιολόγου στα ΜΜΕ για ιατρικό λόγο, αλλά να κάνω μια απλή παρέμβαση, γλωσσικού/εννοιολογικού τύπου, ώστε να σταματήσει να χρησιμοποιείται σήμερα από όλους ο ατυχής όρος «ανοσία αγέλης».

Η πρώτη δημοσιευμένη χρήση του όρου ανοσία αγέλης (αγγλιστί: herd immunity) ήταν σε ένα άρθρο που δημοσιεύτηκε το 1923 από τους Topley και Wilson με τίτλο: «Η εξάπλωση της βακτηριακής λοίμωξης: το πρόβλημα της ανοσίας αγέλης». Το άρθρο περιέγραφε μια σειρά κλασσικών μελετών σε επιδημίες διαφόρων λοιμώξεων σε στενά παρακολουθούμενους πληθυσμούς ποντικών. Οι συγγραφείς, τότε, εισήγαγαν τον όρο με το εξής σκεπτικό: «Η εξέταση των αποτελεσμάτων που ελήφθησαν τα τελευταία πέντε χρόνια … μας οδήγησε στο σημείο  να πιστέψουμε ότι το ζήτημα της ανοσίας της αγέλης (των ποντικών),πρέπει να μελετηθεί ως ξεχωριστό πρόβλημα, στενά συνδεδεμένο, αλλά με πολλούς τρόπους διαφοροποιημένο από το πρόβλημα της ανοσίας ενός μεμονωμένου ξενιστή».

Ένας άλλος ερευνητής, ο Greenwood, χρησιμοποίησε αργότερα τον όρο «ανοσία αγέλης» σε εγχειρίδιο του 1935 με τίτλο «Επιδημίες και Αρρώστιες των πληθυσμών». Πολύ αργότερα, μολονότι δεν διαφοροποιήθηκε ρητώς η άμεση από την έμμεση ανοσία που προέρχεται από εμβόλια, οι μεταγενέστεροι συγγραφείς επανελάμβαναν τη φράση και την χρησιμοποιούσαν για να περιγράψουν την έμμεση προστασία που παρέχεται σε όχι άνοσα πρόσωπα λόγω της παρουσίας και εγγύτητας με τα ανοσοποιημένα άτομα.

Είναι γνωστό, εδώ και πολλά χρόνια, ότι ατομική ανοσία μπορεί να αποκτηθεί μετά την ανάρρωση από μια λοίμωξη ή μέσω εμβολιασμού. Το φαινόμενο της ανοσίας αγέλης δεν λειτουργεί σε όλες τις λοιμώξεις, αλλά  μόνο σε εκείνες που είναι μεταδοτικές, από το ένα άτομο στο άλλο. Ο τέτανος, για παράδειγμα, είναι μολυσματικός, αλλά όχι μεταδοτικός, οπότε δεν υφίσταται ανοσία αγέλης. Δηλαδή μπορεί να είναι όλοι τριγύρω μου εμβολιασμένοι έναντι του Πνευμονιόκοκκου, επειδή έχουν παραχθεί αντισώματα και κύτταρα ανοσιακής μνήμης στον οργανισμό τους (λέγονται άνοσα αυτά τα άτομα, δηλ. μη ευπαθή στις αρρώστιες που μπορεί να προκαλέσει αυτό το μικρόβιο), με αποτέλεσμα τη διακοπή της μετάδοσης ή με άλλα λόγια σταματημό της αρρώστιας κι εγώ να παραμένω υγιής-προστατευμένος στην περίπτωση δεν έχω εμβολιασθεί. Στην περίπτωση, όμως, του τετάνου είναι απαραίτητο το ίδιο το άτομο να διαθέτει τα δικά του αντισώματα μετά από αντιτετανικό εμβόλιο που έλαβε. Διάφορες μελέτες, ειδικά μετά την κυκλοφορία των πολλών εμβολίων της τελευταίας  χρυσής 30ετίας, αλλά και μετά από τις επιδημίες που τάραξαν τον πλανήτη, κατέδειξαν την τεράστια σημασία που έχει το ονομαζόμενο φαινόμενο της «ανοσίας αγέλης». Έχει πρακτική σημασία να ξέρουμε ότι ανάλογα με τη μετάδοση μιας λοίμωξης (π.χ. μετάδοση ιλαράς από ένα άτομο σε 12-18 άτομα, διφθερίτιδας σε 6-7, κοκκύτη σε 5-17, γρίπης σε 1,4-4, ερυθράς σε 6-7) είναι διαφορετικό το ελάχιστο % ποσοστό εμβολιαστικής κάλυψης του πληθυσμού, που για τα προαναφερθέντα λοιμώδη νοσήματα είναι 92-94%, 83-85%, 80-94%, 30-75%, 83-85% αντίστοιχα.

Δυστυχώς, όσοι χρησιμοποίησαν τον όρο «ανοσία αγέλης» για πολλά χρόνια και όσοι τον χρησιμοποιούν,  ακόμη σήμερα, λησμόνησαν (sic) τον άνθρωπο, αδυνατώντας να «ξεφύγουν» από τα ποντίκια! Υπάρχουν 2 σημαντικές συνιστώσες, που επιβάλουν να σταματήσει η κυκλοφορία αυτού του ατυχούς όρου :1/. O άνθρωπος, όταν σχηματίζει ομάδες, δεν είναι κοπάδι ή αγέλη και 2/. Οι μη εμβολιασμένοι ή  οι μη ασθενήσαντες  από μια συγκεκριμένη νόσο στην Κοινότητα (π.χ. την COVID-19) προφανώς δεν έχουν ανοσία, αλλά είναι προστατευμένοι έμμεσα χάριν στους εμβολιασμένους ή στους ασθενήσαντες,  που έχουν ανυψώσει ασπίδες προστασίας γύρω τους.

Ας ξεχάσουμε όλες και όλοι την ανοσία αγέλης που διδαχθήκαμε στα φοιτητικά μας χρόνια κι ας μάθουμε να χρησιμοποιούμε τους όρους:

Έμμεση Προστασία της Κοινότητας ή Συλλογική Προστασία που έχουν από καιρό καθιερωθεί (:Indirect Protection) στη σοβαρή επιστημονική βιβλιογραφία και στις ομιλίες κορυφαίων καταξιωμένων ομιλητών στα διεθνή ιατρικά συνέδρια της τελευταίας 15ετίας.

Και κάτι ακόμη να ξεκαθαρίσουμε με την ευκαιρία: Ο νέος κορωνοϊός του 2019 ονομάζεται τώρα SARS-CoV-2, ενώ η ασθένεια που προκαλεί ονομάζεται COVID-19.

Σχόλιο από την Ελληνική Παιδιατρική Εταιρεία: ο όρος “Ανοσία αγέλης” έχει αντικατασταθεί από 10ετία με τον όρο “επίκτητη ανοσία”.